Overleefd



Ze vertelt hoe ze de genocide heeft overleefd. Ze was twaalf en verstopte zich in een mandje met jonge geiten. De Interahamwe zaten achter haar aan – met honderden. Zoals ze op alle Tutsi’s van het dorp joegen: driehonderd vermoordden ze in de kerk. Haar moeder was een van hen.
Ze vertelt hoe ze drie jaar na de genocide in haar geboortedorp werd achtervolgd door de moordenaars van haar moeder. Die liepen daar nog steeds vrij rond. Ze moest rennen voor haar leven – alweer.
Ze komt er nooit meer terug, in het dorpje in het noorden. Ze is bang voor diegenen die daar wonen en die op de een of andere manier betrokken zijn bij de dood van haar moeder, van haar buren, van al die anderen die Tutsi waren.

graf van Griet, Vlaamse directeur van middelbare school, en zeventien leerlingen vermoord in 1997.

graf van Griet, Vlaamse directeur van middelbare school, en zeventien leerlingen vermoord in 1997.

Ik vraag haar waarom die mensen nog steeds vrij rondlopen. Ze antwoordt dat niemand hen durft aan te klagen, bang dat ze zelf vermoord zullen worden.
Niemand? Nee, niemand. Zij niet, als overlevende. Maar ook de andere mensen in het dorp niet, die part noch deel hebben gehad aan de slachtingen. Iedereen is bang voor represailles. Ze vertelt dat in Butare, tweehonderd kilometer van haar dorp vandaan, twaalf mensen zijn vermoord, onlangs. Ze hadden wel de moed gehad te getuigen tegen moordenaars.

We komen op het onderwerp gacaca – inmiddels afgesloten volkstribunalen. Volgens de regering omdat het proces beëindigd is en iedereen berecht is die berecht moest worden. Volgens haar omdat er geen getuigen bereid waren om verklaringen af te leggen. Ze verhaalt van gacaca zittingen die in grote stilte begonnen en eindigden omdat niemand iets durfde te zeggen. De overlevenden niet uit angst alsnog gedood te worden. De overigen niet uit angst om zich voor de een en tegen de ander uit te spreken. De aangeklaagden niet omdat die geen zin/behoefte/moed hadden iets te zeggen.

Verzoening? Ze glimlacht meewarig. Zelfs de aangeklaagden die wel spijt hebben betuigt en die straf hebben uitgezeten en nu daarom vrijuit gaan vertrouwt ze niet. Hoe moet ze weten dat ze oprecht zijn in hun spijtbetuiging? Wat betekent spijt als je je moeder hebt verloren?
Dus de gacaca heeft geen zin gehad?
Ze schudt van nee.
Ze zegt dat ze nooit een Hutu zal vertrouwen, nooit meer naar wat er is gebeurd. Nooit meer, naar wat er nog steeds gebeurt. Ze zal nooit een Hutu trouwen en ze is daarin niet de enige: wie dat wel doet, kan rekenen op hoon, afkeuring en zelfs verbanning uit de familie. Bij haar thuis komen nooit Hutu’s, antwoordt ze als ik ernaar vraag. Het is niet eens een bewuste keuze, het is logisch omdat ze geen Hutu’s kent onder haar vrienden. Op de universiteit waar ze studeert zijn Hutu’s en Tutsi’s gescheiden. Dat is evenmin een bewuste keus, de kamerindeling houdt er geen rekening mee. Maar de studenten regelen dat onder elkaar: Hutu’s hebben geen Tutsi-vrienden en omgekeerd.

Ik vraag of haar kinderen ook zo zullen leven en ze lacht wat zuur. Er is geen keus – er is immers geen verzoening. Wie geeft haar haar moeder terug? Nee, ze weet ook wel dat dat een onmogelijke vraag is. Maar als ze nog steeds bang moet zijn voor moordenaars, ook nu nog veertien jaar later, nu ze allang volwassen is, hoe moet ze dan haar kinderen opvoeden. Hoe moet ze hen vertellen dat zij niet bang hoeven te zijn?

“De Hutu die de hele familie van mijn vriendin vermoord heeft – hij is opgepakt – weigert te vertellen waar de lichamen liggen begraven. Hij doet zijn armen over elkaar en zwijgt. Al veertien jaar lang.”




Comments

No comments posted

Your comment


ANTI-SPAM:






Overview