Gacacajaja

Vandaag ligt het leven stil in Butare en omstreken. Gacaca. Gisteren was dat het geval in Gitarama. Gacaca. Iedere gemeente heeft elke week op een vaste dag vrij-af. Zo wordt dat natuurlijk niet genoemd: winkels dicht, openbaar vervoer plat, geen mens op straat, geen ziel aan het werk. Het is allemaal bedoeld om de volksrechtspraak gacaca eer en tijd te geven.

Gacaca werd een jaar of vijf door de Rwandese regering uit de mottenballen gehaald. Een oude traditionele manier om conflicten te beslechten (burenruzies, veediefstal, vrouw-slaat-man vice versa) werd ingezet om verdachten van de genociden te vervolgen.

Het leidde tot nogal wat ophef, zowel in de internationale gemeenschap (die gevraagd werden met geld over de brug te komen) als in Rwanda zelf. Waren/zijn de lokale jury’s wel capabel en deskundig om te oordelen over wie wel of niet gruwelijke misdaden heeft begaan in 1994? Zou gacaca niet tot bijltjesdag leiden, willekeur, omdat slechts enkele getuigenissen genoeg zijn om mensen decennia lang op te sluiten. Wie zegt dat die getuigenissen altijd zijn gebaseerd op de waarheid en niet ook of en op een geheel andere afrekening (‘Buurman heeft met mijn vrouw geslapen, dus ik sleep hem voor het genocide-gerecht’). Lopen getuigen zelf geen gevaar als ze vertellen wat ze werkelijk weten? Waarom worden alleen Hutu berecht en blijven de leden van Kagame’s leger buiten schot?

Maar ja, wat was het alternatief? In de gevangenis zaten 120.000 verdachten en men had berekend dat het ongeveer 105 jaar zou duren eer deze allemaal via de normale rechtspraak afgehandeld zouden worden.

Wat dat laatste betreft heeft gacaca haar succes bewezen. Het proces is vijf jaar na dato al bijna afgerond en er worden naar schatting zo’n 750.000 mensen veroordeeld. Hutu, voornamelijk, hetgeen de vrees dreigt te bevestigen dat hier sprake is van overwinningsrechtspraak. Het door de internationale gemeenschap gewenste verzoeningsproces dat binnen gacaca plaats zou moeten vinden is in ieder geval mislukt, zo het al ooit de werkelijke bedoeling is geweest van de autoriteiten.

Zondag was ik in Kamazuru, een kleine gemeenschap in het hart van Rwanda. Op een aantal graspollen discussieerden een tiental mensen over een incident de avond daarvoor (zie foto). Dronken man was bar binnengegaan, had bier geëist, wat hem door de barvrouw was geweigerd, vanwege de staat waarin de gast zich bevond. Deze pakte steen, sloeg vrouw, die viel en hij vluchtte. Dom, want iedereen wist wie hij was (zoals iedereen in Rwanda iedereen kent).

Daags daarop werd onder leiding van de dorpsverantwoordelijke de bijeenkomst gehouden waarvan ik getuige was. Man betuigt spijt, vrouw vergeeft, er wordt een schadevergoeding vastgesteld en het hele dorp is aanwezig als een en ander wordt vastgelegd in een verklaring.

Gacaca zoals het ooit bedoeld is. Op lokaal niveau, zonder poespas en zonder politieke agenda.

Comments

Your comment